Y hải cầu nguyên / Hải Thượng Lãn Ông Y Tông Tâm Lĩnh
Thiên: HƯ THỰC
Tà khí mà xâm phạm vào được tất là do chính khí hư. Tà khí mà lưu lại không đi là bệnh thuộc thực. Nội kinh nói: hư là chính khí hư, thực là tà khí thực.
Chứng thực thì nói sảng, chứng hư thì nói lắp.
Phàm mọi bệnh ăn vào thì tạm yên, tất nhiên là chứng hư.
Người khỏe mạnh không có bệnh tích, người hư yếu thì có bệnh tích. ( tích o đây là tích trệ )
Thũng là chứng thực do ở huyết, phù là chứng thực do ở khí.
Chứng hư hai gò má đỏ là do âm hư ở dưới bức dương lên trên.
Bệnh ở ngoại vào phần nhiều là do chứng hữu dư, bệnh ở trong sinh ra phần nhiều là chứng bất túc.
Hữu dư là khách bệnh, bất túc là chủ bệnh.
Tổn thương do ăn uống là chứng hữu dư, tổn thương do làm lụng, nhọc mệt là chứng bất túc.
Chứng nhức đầu liên quan đến thực ( lục dâm tà khí xâm phạm, hỏa uất xong lên thì dùng phép giải biểu, thanh nhiệt ), chứng váng đầu liên quan đến hư ( nguyên dương suy yếu khiến âm hỏa bốc lên thì dùng phép trợ dương chế âm )
Tỳ hư thì sinh đi tả, vị hư thì sinh nôn mửa.
Tỳ hư thì phát nóng, vị hư thì sợ lạnh.
Bệnh ở tỳ phần nhiều là hư, bệnh ở vị phần nhiều là thực.
Hạ bộ hư thì quyết lạnh, thượng bộ hư thì choáng váng.
Cần xem xét nguồn gốc của bệnh khiến mất cân bằng cơ thể theo hướng phần nào hư ( âm, dương ) để luận hàn nhiệt cho đúng khi kê đơn thuốc.
Chứng rất thực nhưng có hiện tượng suy yếu nếu dùng lầm thuốc bổ sẽ sinh thêm bệnh. Bệnh rất hư nhưng có hiện tượng khỏe mà dùng lầm thuốc tả sẽ làm chết oan. Thà dùng lầm thuốc bổ mà bị thêm bệnh còn hơn dùng nhầm thuốc tả là hết cách chữa, ấy là ý dạy bảo của Lê Hữu Trác vậy.
