Bạch hoa xà thiệt thảo

Bạch hoa xà thiệt thảo tuy là vị thuốc mới được biết đến nhưng thường có mặt trong các bài thuốc giải độc, chữa bệnh về gan.

1. Mô tả:

Bạch hoa xà thiệt thảo, còn gọi với nhiều tên khác như xà thiệt thảo, mục mục sinh châu thảo, dương tu thảo, xà châm thảo, bạch hoa thập tự thảo, dịch kinh thảo, nam địa châu, tán thảo, trúc diệp thảo...

Trong cuốn "Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam", GS Đỗ Tất Lợi gọi loại cỏ này là cây lưỡi rắn, tên khoa học là Oldenlandia diffusa (Willd).

Ở Trung Quốc, cây này mọc nhiều ở các vùng tây nam và đông nam, được thu hái vào mùa hè và mùa thu. Ở Việt Nam, GS Đỗ Tất Lợi cho rằng cây này được tìm thấy nhiều ở các đường ray tàu hỏa hoặc những nơi ẩm thấp.

Bach hoa xà thiệt thảo là loài cỏ nhỏ, mọc bò lan sống hàng năm. Thân màu nâu nhạt, tròn ở gốc, thân non có bốn cạnh, mang rất nhiều cành.

Lá hình mác thuôn, dài khoảng 1,5 – 3,5 cm, rộng 1 – 2 mm, nhọn ở đầu, màu xám, dai, gần như không có cuống, lá kèm khía răng cưa ở đỉnh. Hoa mọc đơn độc, hoặc từng đôi ở nách lá.

Hoa nhỏ có 4 lá đài hình giáo nhọn, ống đài hình cầu. Tràng gồm 4 cánh hoa, 4 nhị dính ở họng ống tràng. Quả bế, bầu hạ, còn đài, hình cầu hơi dẹt ở 2 dầu, bên trong có chứa nhiều hạt nhỏ, có góc cạnh.

2. Tác dụng dược lý

KHOA ĐÔNG Y, BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG QUÂN ĐỘI 108

THẠC SỸ - BÁC SỸ HOÀNG KHÁNH TOÀN

Theo Đông y, bạch hoa xà thiệt thảo có vị ngọt, nhạt, hơi đắng, tính mát, không độc, đi vào 3 kinh tâm, can và tỳ. Có tác dụng thanh nhiệt, lợi thấp, giải độc. Dùng để trị chứng ho do phế nhiệt, viêm họng, viêm ruột thừa, kiết lỵ, sốt cao, hoàng đản, viêm khoang bụng, các chứng ung nhọt, rắn cắn...

Cũng theo BS Hoàng Khánh Toàn, bạch hoa xà thiệt thảo có những tác dụng dược lý như sau:

- Kháng khuẩn tiêu viêm:

Trên thực nghiệm ngoài cơ thể tác dụng không rõ ràng, riêng với tụ cầu vàng và trực khuẩn lỵ có khả năng ức chế nhẹ nhưng với nồng độ dịch chiết cao có thể ức chế được cả trực khuẩn mủ xanh và thương hàn.

Trên thỏ thực nghiệm gây viêm ruột thừa, bạch hoa xà thiệt thảo có tác dụng phát huy khả năng chống viêm, nâng cao năng lực hoạt động của hệ thống võng mạc nội mô và hoạt lực của đại thực bào.

- Cải thiện công năng miễn dịch của cơ thể:

Nghiên cứu thực nghiệm trên chuột cho thấy bạch hoa xà thiệt thảo có thể tăng cường năng lực hoạt động của ConA và LPS đối với phản ứng tăng sinh của tế bào lách, nâng cao năng lực hoạt động của tế bào lympho T và B.

- Chống ung thư:

Nghiên cứu trong ống nghiệm cho thấy bạch hoa xà thiệt thảo có khả năng ức chế tế bào ung thư, nhất là ung thư máu, nhưng trên cơ thể động vật thì tỏ ra không có phản ứng rõ rệt.

Các nhà nghiên cứu cho rằng tác dụng này của bạch hoa xà thiệt thảo mang tính không đặc hiệu.

- Tác dụng chống viêm gan và công năng tương tự như corticoid.

3. Tác dụng giải độc, chữa bệnh về gan:

Bạch hoa xà thiệt thảo tuy là vị thuốc mới được biết đến nhưng thường có mặt trong các bài thuốc giải độc, chữa bệnh về gan.

Trong cuốn "Dược học cổ truyền" do Bộ môn Dược học cổ truyền, trường Đại học Dược Hà Nội biên soạn có xếp loại cỏ này vào nhóm thảo dược giải độc.

Nghiên cứu còn cho thấy bạch hoa xà thiệt thảo có tác dụng hỗ trợ điều trị các bệnh lý gan mật liên quan đến virut viêm gan B.

Theo BS Hoàng Khánh Toàn, các nhà nghiên cứu thuộc Viện y học Hồ Nam số 2 (Trung Quốc) đã dùng bạch hoa xà thiệt thảo 312,5g, hạ khô thảo 312,5g, cam thảo 156,25g chế thành 500ml siro, uống mỗi ngày 2 lần, mỗi lần 25ml, liệu trình trị liệu 28 ngày.

Chiết xuất này dùng để chữa cho 72 bệnh nhân bị viêm gan cấp tính thể hoàng đản, đạt kết quả khỏi 45 bệnh nhân (62,5%), có hiệu quả 100%.

Các bài thuốc sử dụng bạch hoa xà thiệt thảo để phòng và chữa bệnh về gan như sau:

- Bài thuốc trị viêm gan, vàng da: Bạch hoa xà thiệt thảo 40g, hạ khô thảo 40g, cam thảo 16g. Ba thứ rửa sạch, sắc lấy nước đặc, chế thành xi rô để uống trong ngày. 

- Bài thuốc bảo vệ gan, lợi mật: Bạch hoa xà thiệt thảo, Hạ khô thảo, Cam thảo tỉ lệ 2 - 2 - 1 sắc uống.