ÂM DƯƠNG trong Y hải cầu nguyên ( Hải Thượng Lãn Ông )

 

Y hải cầu nguyên

( sơ lược những điều căn bản ) 

Thiên thứ nhất: ÂM DƯƠNG

Dương là căn bản của sự sống

Âm là cơ sở của sự chết

Dương đạo thực âm đạo hư

Âm ở trong để giữ gìn cho dương

Dương ở ngoài để bảo vệ cho âm

Thần yên tĩnh thì âm sinh trưởng

Hình thể lao nhọc thì dương cang thịnh

Dương chứng phần nhiều hay mừng

Âm chứng phần nhiều hay giận

Dương suy không thở ra được

Âm suy không hít vào được

Dương bị bệnh thì không cúi xuống được

Âm bị bệnh thì không ngửa lên được

Dương thịnh thì trừng mắt 

Âm thịnh thì nhắm mắt

Dương thinh thì chảy máu mũi

Âm thịnh thì tiểu tiện khó đi

Bệnh dương thì đi lên, hết mức thi trở xuống

Bệnh âm thì đi xuống, hết mức lại trở lên

Dương khí không đưa lên được gọi là cách

Âm khí không giáng xuống được gọi là ế ( nghẹn )

Khí dương suy yếu phần trên thì thành hàn quyết

Khí âm suy yêu ở phần dưới thì thành nhiệt quyết

Bệnh thuộc âm phát chậm, khỏi chậm

Bệnh thuộc dương phát nhanh, khỏi nhanh

Bệnh ở phần dương thi buổi sáng yên

Bệnh về phần âm thi ban đêm yên

Chứng dương hư thì nặng về buổi tối

Chứng âm hư thì nặng về buổi mai

Dương không đầy đủ thì hàn thấp ngưng đọng

Âm không đầy đủ thì hỏa nhiệt bốc sôi

Âm hư không thắng được dương thi mạch nhanh và mạnh, dồn lại thi phát cuồng

Dương hưu không thắng được âm thì năm tạng tranh nhau mà chín khiếu chẳng thông

Dương hư sinh ngoại hàn

Âm hư sinh nội nhiệt

Dương thịnh sinh nóng ở ngoài

Âm thịnh sinh lạnh ở trong

Phát sốt sợ lạnh là chứng ở phần dương

Không sốt sợ lạnh là chứng ở phần âm

Nóng rét qua lại là âm dương tranh thắng

Dương không đầy đủ thì rét trước nóng sau

Âm không đầy đủ thì nóng trước rét sau

Dương tác hoá nhiệt, nhiệt thì hại khí 

Âm tà hoá hàn, hàn thì hại hình

Dương bốc vượt lên thi nóng tựu phát ra

Âm suy yếu sinh chứng đổ mồ hôi trộm

Khí âm lấn len vào phần dương thì sợ lạnh

Khí dương hãm xuống vào phần âm thi phát nóng

Dương sinh nhiệt, nhiệt thì nới giãn

Âm sinh hàn, hàn thi co rút

Khí dương quá thừa thì minh nóng không có mồ hôi

Khí am quá thừa thì mình rét mồ hôi ra nhiều

Âm hư cực độ thì dương phát quyết lạnh

Dương hư cực độ thì am táo

Khí âm ít, khí dương nhiều nên mình nóng đầy và bực bội

Khí dương ít, khí âm nhiều nên mình rét lạnh như ơn trong nước ra

Tự đổ mồ hôi là chưng dương hư

Đổ mồ hôi trộm là chứng âm hư

Mồ hôi nóng thuộc dương

Mồ hôi lạnh thuộc âm

Tà vào trong dương thì phát cuồng

Tà vào trong âm thì phát tê

Tà va chạm với dương thi phát điên

Tà va chạm với âm sinh ra câm

Dương nhập vào âm thì yên tĩnh

Âm xuất ra dương thì giận dữ

 Bệnh âm phát ở xương

Bệnh dương phát ở thịt

Sốt sợ lạnh, chứng từ dương

Không sốt sợ lạnh, chứng từ âm

Bệnh dương phát về mùa đông

Bệnh âm phát về mùa hè

Âm không thắng dương, mạch nhanh mạnh

Dương không thắng âm, tắc chín khiếu

Dương thiếu rét trước, nóng sau

Âm thiếu nóng trước, rét sau